Το εξαιρετικά πλούσιο και λαμπρό παρελθόν της περιοχής πιστοποιούν οι πολλές και μεγάλες αρχαιολογικές ανασκαφές και ιστορικές έρευνες που έγιναν και γίνονται από Έλληνες και ξένους τα τελευταία 100 και πλέον χρόνια στο χώρο της Επαρχίας Σητείας και το τονίζει με χαρακτηριστικό τρόπο η αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη. Εγκαινιάζοντας, ως υπουργός Πολιτισμού, το 1984, το αρχαιολογικό μουσείο Σητείας, είπε. «Η Σητεία είναι ένας από τους πιο προνομιούχους τόπους. Όχι μόνο σε φυσική ομορφιά, αλλά και σε ιστορικό φορτίο. Ελάχιστα άλλα μέρη της Ελληνικής γης κρατούν στα σπλάχνα τους τόσα και τέτοια σημάδια ενός λαμπρού παρελθόντος. Ογδόντα (80) αρχαιολογικοί χώροι έχουν ερευνηθεί στην περιοχή και περισσότεροι από άλλους εκατό (100) έχουν εντοπιστεί και περιμένουν την αρχαιολογική σκαπάνη, για να αυξήσουν τον πλούτο και την περηφάνια σας».
Πραγματικά η Επαρχία Σητείας είναι μια από τις αρχαιοβριθέστερες αναλογικά περιοχές της Ελλάδας και ολόκληρου του κόσμου, διαθέτοντας αρχαιολογικούς χώρους όπως: Μινωικό Ανάκτορο της Zάκρου, Μινωική πόλη του Παλαικάστρου, Μινωικοί οικισμοί-Ναυτικά κέντρα του Mόχλου και της Ψείρας, Μινωικό Νεκροταφείο Αγιάς Φωτιάς, Μινωικό ανάκτορο και οικισμός του Πετρά, Μινωικά Μέγαρα-επαύλεις στη Σητεία, τη Ζού, την Πάνω Ζάκρο, τα Αχλάδια, τον Αγιο Γεώργιο, το Μακρύ Γιαλό, ελλειψοειδής οικία Χαμεζίου, Eτεοκρητική Πραισός, Δωρική Ίτανος, Ελληνιστικοί οικισμοί Τρυπητού και Ξερόκαμπου, Ρωμαϊκή Λεύκη (Kουφονήσι), Mεσαιωνικός οικισμός της Bόϊλας, Ενετική Έπαυλη και παραδοσιακός οικισμός της Ετιάς, Φρούρια Kαζάρμα της Σητείας, Λιόπετρο, Μόντε Φόρτε κ.α. μονές Tοπλού, Kαψά και Φανερωμένης, Βυζαντινές Εκκλησίες, τοιχογραφίες και εικόνες, ιστορικοί χώροι, αλλά και λαϊκή αρχιτεκτονική, παραδοσιακές κρήνες νεοκλασικά σπίτια νερόμυλοι, ανεμόμυλοι και αγροτικά κτίσματα αποτελούν μνημεία της τοπικής, της εθνικής ή και της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
